Küresel boyutta bir ekonomik krizin ayak sesleri giderek artsa da dünya pek çok açıdan son ekonomik buhranın yaşandığı 2008’den hayli farklı bir noktada.
ABD iktisadının resesyona gerçek gidip gitmediğine dair hararetli tartışmalar devam ediyor. Her ne kadar ABD Ulusal Ekonomik Araştırmalar Ofisi (NBER) bu mevzuda resmi olarak bir açıklama yapmasa da Amerika’da ve bilhassa global boyutta önemli bir ekonomik gerilim periyodundan geçildiği konusunda uzmanlar hemfikir.
Bloomberg’in haberine nazaran şu anki ekonomik göstergeler, son büyük mali krizin yaşandığı dönemdekinden oldukça farklı. Şayet dünya yeni bir kriz dalgasına girecekse bile bu en son tecrübelenen buhrandan son derece farklı olacak üzere görünüyor.
İşte günümüzle 2008 ekonomik krizindeki farklılıklara işaret eden 10 ekonomik gösterge:
1- ENFLASYON
İki periyodu karşılaştırmak açısından enflasyona ait bilgiler son derece net bir görünüm sağlıyor. Çünkü şu an dünyanın hangi bölgesine bakarsanız bakın enflasyon onlarca yıldır birinci sefer en yüksek düzeylerine ulaşmış durumda. Yalnızca ABD ve Euro bölgesi değil, dünyanın geri kalanı da enflasyon açısından kırılgan bir seyir izliyor.
Enflasyon yokluğuyla bilinen Japonya ve İsviçre üzere ülkeler bile global trende katılmaktan kurtulamadı.
ABD’de enflasyon 2008’de yüzde 3,8 seviyesindeyken Amerikalılar şu an yeni bir doruğun görüleceğini düşünüyor. ABD Merkez Bankası (Fed) New York Şubesi’nin hazirana yönelik Tüketici Beklentileri Anketi’nin sonucuna nazaran kısa vadeli enflasyon beklentisi 6,8 seviyesinde.
Geçen ay açıklanan bilgiler mayısta yıllık Tüketici Fiyat Endeksi’nin (TÜFE) yüzde 8,6’ya yükseldiğini göstermişti. Bu oran 40 yılın en yüksek noktasıydı.
2- İSTİHDAM VE İŞSİZLİK
ABD Çalışma Bakanlığı’nın geçen hafta açıkladığı datalara nazaran işsizlik oranı haziranda yüzde 3,6 olarak kaydedildi. Lakin 2008 ve sonrasında işsizlik oranı bugüne kıyasla daha yüksek bir düzeyde, yüzde 5’in üstünde seyretmişti.
Krizin sonrasındaki devirde, Ocak 2013’te bile işsizlik oranı yüzde 8’di.
3- AVRUPA STRESİ
Yaklaşık 10 yıl evvel Avrupa’da senaryo çok daha farklıydı. O devirde Alman iktisadı aktifliğini süratle artırırken etraftaki ülkelerin ekonomileri son derece sorunlu bir görünüm arz ediyordu.
Ancak öykü bugün değişmiş durumda. Yükselen güç fiyatlarına ve kıymetli Rus doğalgazına alternatif bulma uğraşları sürerken Alman sanayisi büyük bir gerilim altında.
Almanya, 2012’de muazzam bir ticaret fazlası vermişti lakin bu ay açıklanan datalara nazaran 30 yıldır birinci sefer Avrupa’nın en büyük iktisadında ticaret açığı kaydedildi. Dış ticaret maliyetlerinin artmasında Çin ve Rusya’ya yürütülen ticaret istikrarının bozulması, güç ithalatının daha değerli hale gelmesi ve ihracatın azalması tesirli oldu.
4- TAHVİL FAİZLERİ
Fed’in haziranda faizi 75 baz puan yükseltmesi tahvil piyasasında da artışı beraberinde getirmiş ve birtakım ülkeler bu açıdan daha savunmasız bir hale gelmişti.
İtalya yahut Yunanistan üzere Avrupa’nın etrafındaki ülkeler için tahvil piyasasında borçlanmak Almanya’ya kıyasla daha maliyetli.
Ancak Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) müdahalesi sayesinde son 10 yıla kıyasla işler bir ölçü daha uysal ilerliyor. ECB merkez ve etraf ülkelerin tahvil faizleri ortasındaki farkın artması durumunda devreye gireceğini açıklamıştı.
İtalyan-Alman 10 yıllık tahvil marjı halihazırda 2012’dekinden çok daha dar.
5- TÜKETİCİ GÜCÜ
Tüketici itimadı bugün çok makûs bir görünüme sahip. Öte yandan tüketici sıhhatine ait katı tedbirler 2008’de başlayan son kriz periyoduna kıyasla çok daha güzel.
Tüketici temerrütleri 2006 ve 2007’de keskin bir halde yükselmeye başlamış ve bu da finansal krizi tetiklemişti. En makus senaryo sona erdiğinde bile tüketici temerrütleri yüksek kalmaya devam etmişti. Şu anda bu türlü bir durum kelam konusu değil.
6- KONUT PİYASASI
Tüketicilere ait görünümdeki farklılığın kaynağı temel olarak konut piyasasında yatıyor. Mesken fiyatları büyük çöküşten evvel, 2006’nın başlarında düşmeye başlamıştı. Halihazırda konut piyasasında bir ölçü zayıflık görülse de şu ana kadar büyük ulusal konut fiyat ölçütleri düşmeye başlamadı.
7- GÜÇ > PARA
2008 buhranına verilen Büyük Mali Kriz isminin da ima ettiği üzere 10 yıl evvel dünyada önemli bir para badiresi mevcuttu. Günümüzdeki ekonomik gerilimin sebebiyse büyük oranda güç üzere temel eserlerin kıtlığından kaynaklanıyor.
Fed, 2008’de dolar likidite derdini azaltmak için öteki ülkelerle swap (para takası) kanallarını açarak gerilimin giderilmesinde kıymetli bir rol oynamıştı. Lakin şu an ülkeler paradan çok doğalgaz ve emtia kaynakları arıyor.
Haziranda ABD’nin Teksas eyaletindeki LNG tesisinde yaşanan patlama sonucunda doğalgaz fiyatlarının Avrupa’da süratle artması bunun değerli göstergelerinden biri. ABD’nin üretim kapasitesi kısıtlanır kısıtlanmaz Avrupa’daki fiyatlar yükselirken ABD’deki fiyatlar düşmüştü. Güç egemenliği günümüzde yeni nakdî egemenlik haline gelmiş durumda.
8- SERMAYE VE EMEK
2007 baharından başlayarak ABD’deki işsizlik oranı yavaş yavaş artarken birkaç ay sonra 500 büyük Amerikan şirketini kapsayan S&P 500 endeksi kriz öncesindeki tepesine ulaşmıştı. Fakat bu sefer roller değişti. Pay senetleri neredeyse 8 aydır düşüşteyken işsizlik oranı düşük düzeylerde seyretmeye devam ediyor.
9- SANAYİ ÜRETİMİ
ABD’de sanayi üretimi 2008’in birinci aylarında tepetaklak olmaya başlamıştı. Endüstriyel üretim mayısta her ne kadar beklentilerin altında kalarak yüzde 0,2 artsa da 10 yıl öncesine kıyasla sağlam bir görünüm arz ediyor.
10- FİYAT DAĞILIMI
Atlanta Fed’in fiyat artışlarına yönelik kaydettiği datalara nazaran düşük fiyatlı çalışanların yararlarındaki artışlar bugün daha yüksek ücretlilerinkini geride bırakıyor. Bu, 2008 sonrasında oluşan ortama kıyasla son derece farklı bir gelişme.
ABD’nin yahut dünyanın başka bölgelerinin resmen resesyona girip girmediğini önümüzdeki periyotta göreceğiz. Lakin her ne olursa olsun halihazırda kendi gerilim ve baskı noktaları olan çok farklı bir periyottan geçiyoruz.