Esmanur GÜLBAHAR – Herkes Duysun / İSTANBUL (İGFA)- Yol hipnozu, daima olarak 2-3 saatten daha fazla direksiyon başında kalındığında şoförlerin yaşadıkları bir durumdur. Şoförün yorgunluk durumuna nazaran daha erken bir vakit diliminde de görülebilmektedir. Yol hipnozuna maruz kalan bir şoför, vakit ve yer ile ilişkisini kaybetmektedir. Gözleri açık ancak içi uyumakta olduğundan yanındaki yolcuların birçoğu durumu fark etmemektedir.
YOL HİPNOZU OLAYLARINDAKİ ORTAK KOŞULLAR
Yol hipnozu olaylarındaki ortak şartlardan bahseden Dedeoğlu, birinci şartın kazanın sürat limitlerinin yüksek olduğu ve yolun mütemadiyen düz olduğu kısımlarda meydana gelmiş olmasına dikkat çekerek, “Araştırmalar, uykusuzluğa yahut yorgunluğa bağlı kazaların, sürat limitlerinin yüksek olduğu karayollarında ve daima düz gidilen yollarda daha fazla meydana geldiğini göstermektedir. Bilhassa düz yollarda gözlerinin daima tıpkı noktaya bakması, yorgun bir şoförün daha kolay uyku moduna geçmesini sağlamaktadır.” dedi.
İkinci ortak şartın, şoförün kazayı önleyebilmek için rastgele bir teşebbüste bulunamamış olması olduğunu belirten İleri Sürüş Teknikleri Uzmanı, “Kaza dataları, uykulu şoförlerin kazayı önleyici bir harekette bulunma olasılıklarının epeyce düşük olduğunu göstermektedir. Seçkin olarak aracı yoldan çıkan şoförlerin son anda rutin olmayan bir sarsıntı yahut öteki bir uyarıcı (korna sesi gibi) sonucu uyandıkları lakin kâfi ve yanlışsız tedbiri alacak kadar vakitlerinin kalmamış olması nedeniyle kazayı önleyemediklerini göstermektedir.” biçiminde konuştu.
Selçuk Dedeoğlu, üçüncü şartın ise ‘Sürücünün araçta yalnız olması’ olduğunu belirterek, “Uykusuz araç kullanmaya bağlı kazaların yaklaşık %80’inde şoförün araçta yalnız olduğu saptanmıştır. Öte yandan, direksiyon başında uyuya kalan lakin kaza yapmayan şoförlerin ise araçta yalnız olmadıkları görülmüştür.” dedi.
SÜRÜCÜ YORGUNLUĞU VE UYKUSUZLUĞUNUN TRAFİK GÜVENLİĞİNE ETKİSİ
Yorgun ve uykusuz araç kullanmanın da en az alkollü araç kullanmak kadar tehlikeli olduğunu vurgulayan Dedeoğlu, “Birçok kişi alkollü araç kullanmanın ne kadar tehlikeli olduğunun şuurunda ve farkında olmakla birlikte, yorgun ve uykusuz araç kullanmanın da en az alkollü araç kullanmak kadar tehlikeli olduğu ve bunun, en değerli kaza nedenlerinden biri olduğu gerçeğini gereğince bilmemekte ya da göz gerisi etmektedir. Uykusuzluk, tıpkı alkol ve uyuşturucunun tesiri altındayken olduğu üzere şoförlük performansını da olumsuz etkilemekte ve önemli trafik kazalarına neden olmaktadır; ABD Ulusal Karayolları Trafik Güvenliği Dairesi (NHTSA) bilgilerine nazaran yorgun ve uykusuz araç kullanmaya bağlı her yıl yaklaşık 100.000 kaza (tüm kazaların % 1.5’i) ve yılda yaklaşık 1500 mevt (tüm ölümlü kazaların % 4’ü) meydana gelmektedir. Ülkemizde yapılan bir araştırmaya nazaran ise yorgun ve uykusuz araç kullanmanın kazaların oluş nedenleri ortasındaki hissesi (% 17.1) çıkmaktadır.” dedi.
DİREKSİYON BAŞINDA YORGUNLUK VE UYKU BELİRTİLERİ
İleri Sürüş Teknikleri Uzmanı Selçuk Dedeoğlu, direksiyon başındayken yorgunluk ve uykusuzluğun kolay işaretleri olduğunu belirterek, “Bunlar gözlerin karıncalanması, göz kapaklarının ağırlaşması, ensede gerginlik, sırt ağrıları, esneme, başı dik tutmakta zahmet çekilmesi, konuşurken lisanın peltekleşmesi, gözleri muhakkak bir noktaya odaklamada zahmet çekilmesi, uzaklık varsayımlarında yanılgı yapmak, trafik işaretlerinin atlanması ya da hatırlanmamasıdır.” dedi.
SÜRÜCÜ YORGUNLUĞUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Özellikle ticari araç ve ağır vasıta şoförleri olmak üzere şoförlerin hangi nedenlerle yorgun ve uykusuz olarak direksiyon başına geçtiklerine dair yapılan araştırmalar incelendiğinde, uykusuz araç kullanmaya bağlı faktörlerin dört temel küme altında toplandığını belirten Dedeoğlu bu faktörleri şöyle sıraladı:
a)Zaman: Günün hangi saatlerinde ve ne kadar müddetle araç kullanıldığı yorgunluğu ve uykusuzluğu belirleyen en temel faktör olarak görülmektedir.
b) Direksiyon başına geçmeden evvel uykusuz kalmak ya da kâfi uyku uyumamak: Araştırmalar göstermektedir ki, genelde ortalama 16 saatten fazla uykusuz kalma sonucunda sürüş performansında kıymetli derecede bozulmalar başlamakta ve trafik güvenliği açısından da önemli tehlikeler başlamaktadır.
c)Uyku bozukluğu: Ağır vasıta şoförlerinde görülme sıklığı daha fazla olan çeşitli sıhhat sıkıntılarına bağlı (uyku apne sendromu ve narkolepsi gibi) uyku bozuklukları, şoförlerin direksiyon başında uyuya kalmasına neden olmakta ve trafik güvenliği açısından önemli tehlikeler oluşturmaktadır.
d) Çevresel faktörler: Yolların monoton olması, uyarıcı tedbirlerin alınmamış olması, iklim şartlarının elverişsiz olması ya da şoförlerin gereksinim duyduklarında dinlenme ve uyku molalarına imkan sağlayacak tesis yahut mola yerlerinin bulunmayışını da yorgunluğu artıran değerli faktörler ortasında sayabiliriz.
Dedeoğlu ayrıyeten, “Emniyet Genel Müdürlüğü Bu tip meselelerin giderilmesine yönelik, kontrol istasyonlarında yorgun ve uykusuz şoförler için dinlenebilecekleri ve uyku uyuyabilecekleri imkanları sağlamaya yönelik çalışmalar yapmakta ve bu hizmeti tüm karayollarındaki trafik kontrol istasyonlarına yaymak için çalışmalar yapmaktadırlar.” dedi.
YORGUNLUK VE UYKUSUZLUĞA BAĞLI KAZALAR EN ÇOK KİMLERİ TEHDİT ETMEKTEDİR?
İleri Sürüş Teknikleri Uzmanı Selçuk Dedeoğlu, yorgunluk ve uykusuzluğa bağlı olarak gelişen kazaların bilhassa ağır vasıta şoförleri olmak üzere, dinlenmeden uzun müddet araç kullanan şoförler, sık sık gece seyahati yapanlar, uyku bozukluğu olan bireyler (kronik uykusuzluk, narkolepsi yahut uyku apnesi üzere gündüz çok derecede uykusuzluk yaratan bozukluklar) uyku getiren ilaç kullanan şahıslar, alkolün tesirinde araç kullananlar, vardiya sistemiyle çalışanlar ve diyabet hastalarını tehdit ettiğini söz etti.
ALINACAK TEDBİRLER VE ÖNERİLER
Uykusuz ve yorgun araç kullanmaya karşı alınacak tedbirlerin ya direkt uykusuz araç kullanmamayı amaçlayan ya da uykusuzluk meydana geldikten sonraki durumu düzeltmeye yönelik olduğunun altını çizen Dedeoğlu, “Yeterli uyku uyuyarak uykusuzluğu önlemek rastgele bir telafi edici tedbirden hem daha kolaydır hem de daha tesirlidir. Uyku geldikten sonra alınan tedbirlerin tesiri çok fazla sürmemektedir. En fazla şoförlerin uyuyabilecek bir yer bulmalarına yetecek kadar bir mühlet için tesirli olabilmektedir. Kafein alımı, radyo dinlemek, araçtan inip kısa bir yürüyüş yapmak, camı açmak vb üzere süreksiz tedbirler mutlaka uygun bir uyku alışkanlığının yerini almamalı ve uykusuz şoförlerin varacakları yere inançla varmalarını sağlayacak tesirli stratejiler olarak algılanmamalıdır.” dedi ve şoförlerin bu konuda alabilecekleri tedbirleri şöyle sıraladı:
ŞOFÖRLERİN ALABİLECEKLERİ ÖNLEMLER
a) Direksiyon başına geçmeden evvel:
· Uykusuzluğa neden olan hastalıkların tedavi edilmesi
· Kâfi uyku uyumak için vaktin yeterli planlanması
· Uykulu iken yasal limitin altında bile alkol alınmaması
· Gece saat 12 ile sabah saat 6 ortası mümkün olduğunca araç kullanılmaması ·
· uyku getirici ve uyuşturucu tesiri olan ilaç tedavisi müddetince araç kullanılmaması
b) Direksiyon başındayken:
· Uzun vadeli araç kullanırken sistemli aralıklarla dinlenme molaları verilmesi
· Aralıklı molalar vermek kaydıyla günde ortalama 8-9 saatten fazla araç kullanılmaması
· Yorgun ve uykusuz hissedilmesi halinde araç kullanmayı bırakıp, uygun bir yerde kâfi uykuyu alıncaya kadar uyunması
· Yola devam etmeden evvel kısa bir uyku molası verilmesi: 15-20 dakikalık uyku molalarının performansı artırdığı görülmüştür
Dedeoğlu bu bahis ile ilgili labaratuvar ortamında yapılan bir araştırmayı örnek göstererek, “35 saat mühletince her altı saatte bir verilen uyku molalarının performansı sürdürmekte tesirli olduğu bulunmuştur. Birtakım araştırma sonuçları ise kahve, çay yahut kola üzere kafein içeren uyarıcıların, uykulu bireylerde dikkati artırdığını göstermektedir. Lakin, kafeinin performans üzerinde deneylerle kanıtlanmış tesirleri bulunmakla birlikte, bu tesirlerin kısa müddetli olduğu ve yalnızca uygun bir yer bulup dinleninceye kadar işe yarayabileceği ve uykusuzluğu gidermenin en tesirli yolunun yalnızca uyumak olduğu gerçeği göz arkası edilmemelidir. Uzun yola çıkarken alınacak tedbirler, uzun yol öncesi alacağınız kimi küçük ancak değerli tedbirler, çok daha inançlı ve keyifli seyahat yapmanızı sağlayabilir.” formunda konuştu.
PERİYODİK BAKIMLARA DİKKAT!
Aracın periyodik bakım vaktinin geçmesi durumunda yola çıkmanın, sıkıntıları da beraberinde götürmek olduğunu belirten Dedeoğlu, “Bakımı geçmiş bir araçta küçük motor sorunları, frenaj sıkıntıları üzere can sıkıcı durumlar görülebilir. Bu yüzden önleminizi alarak yola çıkın. Kirlenmiş hava filtresi, eskimiş yağ motorun randımanını düşürür. Şayet periyodik bakıma gidemediyseniz en azından hava filtresini ve yağı vakti geldiyse değiştirin. Ayrıyeten frenle ilgili olarak da en azından balataları denetim ettirin.” dedi ve dikkat edilmesi gereken öteki konuları da şöyle sıraladı
Gideceğiniz güzergahtaki hava ve yol şartları
Aracınızın lastiklerinin sıhhati ve mevsime uygunluğu
Sileceklerin ve silecek suyunun denetim edilmesi
Uzun yol öncesi küçük önlem paketi
Yola uykusuz çıkılmaması